Integriteit

Ambtenarenwet
In de wet is de verplichting tot het voeren en handhaven van integriteitsbeleid opgenomen. Het college moet een integriteitsbeleid voeren dat is gericht op het bevorderen van goed ambtelijk handelen en dat in ieder geval aandacht besteedt aan het bevorderen van integriteitsbewustzijn en aan het voorkomen van misbruik van bevoegdheden, belangenverstrengeling en discriminatie.

Eigenaarschap
Actualisatie van het integriteitsbeleid is een doorlopend en essentieel proces. De organisatie is meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid van de ambtenaren gaan vragen ('eigenaarschap'), om te doen wat nodig is in een specifiek geval, en niet te schuilen achter bureaucratische uitvoeringsregels (geen 'afvinkgedrag' meer, maar van geval tot geval een individuele afweging maken). Dit werken in een meer regelluwe omgeving vraagt van de ambtenaren een hoge mate van professionaliteit en zelfstandigheid, en de vaardigheid om verantwoording af te kunnen leggen over de keuzes die gemaakt zijn.

I ntegriteit: structuur en cultuur bepalen samen het succes
Het gehalte van integriteit in een organisatie wordt bepaald door een samenwerking van maatregelen op structuur- en op cultuurniveau. Bij structuur ('hard controls') gaat het om wetten, verplichte procedures en protocollen die gedrag van medewerkers sturen om integriteitsschendingen te voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan de inrichting van het financiële systeem ('vier ogen-principe') dat fraude zoveel als mogelijk uitsluit, het afsluiten van kasten met persoonsgevoelige informatie, een overlegvorm waarin tegenspraak georganiseerd is, autorisatie via digitale toegangsrechten, of de begrenzing van bevoegdheden in een mandaatbesluit.
Cultuurmaatregelen ('soft controls') richten zich op de kennis, overtuiging en beleving van de medewerkers, op het overbrengen van de gewenste collectieve organisatienormen en - waarden in 'the hearts and minds' van elke ambtenaar. Hier gaat het in de eerste plaats om het genoemde integriteitsbewustzijn. 'Hoe wordt hier gewerkt, en waarom?'
Voorbeelden van cultuurmaatregelen zijn de gedragscode, een introductieprogramma met daaraan gekoppeld de ambtseed voor nieuwe ambtenaren, kennisbijeenkomsten, besprekingen in werkoverleggen, intervisie, of een medewerkersonderzoek. Het gaat om bewustwording, communicatie en dialoog.

Werkgroep Ambtelijke integriteit
Er is een werkgroep 'ambtelijke integriteit' bestaande uit onder andere vertegenwoordigers vanuit P&O, informatiebeveiliging, Veiligheid en juridische control. Deze werkgroep beziet incidenten vanuit een brede blik en bespreekt of, en zo ja, welke actie in voorkomende gevallen nodig is. De werkgroep heeft een adviserende rol naar de gemeentesecretaris, ontwikkelt integriteitsbeleid en bevordert bewustwording rond integriteit.

Introductie nieuwe medewerkers & Ambtseedbijeenkomst    
Nieuwe medewerkers nemen deel aan een introductiebijeenkomst, waar nader kennis gemaakt wordt met de stad, de gemeentelijke organisatie en haar werkwijze. Sinds 2019 is daar een tijdsblok over het thema integriteitsbewustzijn aan toegevoegd. Dit wordt door de directeur of gemeentesecretaris ingeleid als opstap naar de ambtseedbijenkomst.

Het afleggen van de ambtseed of -belofte is een wettelijke verplichting voor ambtenaren. Voor de ceremonie bij het afleggen hiervan is gekozen voor een mix van plechtigheid in vorm, serieusheid op de inhoud en luchtigheid in de uitvoering. Binnen de muren van de Schepenzaal van het Maarten van Rossumhuis, en in aanwezigheid van burgemeester en gemeentesecretaris.

In een ceremonie van twee uur worden medewerkers, met een theatergezelschap, door een programma over het thema integriteit in relatie tot het ambtenaarschap geleid.
Door corona, is dit format in 2020 aangepast naar een coronaproof livestream-event vanuit de Raadszaal, waarbij gebruikt wordt gemaakt van digitale mogelijkheden om kennis te delen (Mentimeter). Ook deze bijeenkomsten worden bijgewoond door de gemeentesecretaris en burgemeester. De medewerkers nemen deel via Teams. In 2021 hebben zes van deze bijeenkomsten plaatsgevonden.

Bewustwording Integriteit "van sollicitatie tot exitgesprek"
Vanaf 2019 zijn stappen gezet om de bewustwording met betrekking tot Integriteit 'van sollicitatie- tot exitgesprek' meer in te bedden. In 2021 is er, door prioritering van de werkzaamheden in verband met corona en de doorontwikkeling van afdeling P&O en Recruitment, geen ruimte geweest hier aanvullende stappen in te zetten. Dit wordt in 2022 verder invulling gegeven.

Safe & Sound  
In 2017 is gestart met de gemeentebrede campagne 'Safe & Sound' om het 'beveiligingsbewustzijn' (met name gericht op informatiebescherming) van de medewerkers te vergroten. Dit is net als is 2018, 2019 en 2020 ook in 2021, met enkele beperkingen door corona, voortgezet. Hierbij worden informatieveiligheid-, privacy- en integriteitsissues aangesneden. Deze campagne, waaraan ook samenwerkende partners kunnen deelnemen, is van belang om de gedeelde normen en waarden binnen de gemeentelijke organisatie kenbaarder te maken.

Online personeelsbijeenkomst
In een online-personeelsbijeenkomst op 24 juni 2021 is, in aanwezigheid van de gemeentesecretaris en concerndirecteur, stilgestaan bij het thema integriteit, het bestaan van de Regeling melden vermoeden misstand en de rol van de huidige twee 'vertrouwenspersonen integriteit'. We werken eraan dat op herhaalde momenten aandacht wordt besteed aan de Regeling melden vermoeden misstand, en aan het bredere thema integriteit, binnen de ambtelijke organisatie. Na vaststelling van de aangepaste ‘Regeling melden vermoeden misstand gemeente Arnhem 2020’ is op intranet specifiek bij dat feit en bij het belang van die Regeling stilgestaan.

Omgaan met vermoedens van Integriteitsschendingen
Vermoedens van een integriteitsschending door een ambtenaar kunnen op verschillende manieren boven tafel komen. Zo kan een klacht van een inwoner een dergelijk vermoeden inhouden en kunnen ambtenaren en oud-ambtenaren een vermoeden van een misstand op een vertrouwelijke manier melden bij een leidinggevende of vertrouwenspersoon (regeling melden misstand). Ook kan bijvoorbeeld een onderzoek door de accountant de verdenking van een integriteitsschending opleveren.

De gemeente kent twee vertrouwenspersonen integriteit, bij wie medewerkers terecht kunnen als zij in vertrouwelijkheid een (mogelijk) integriteitsissue willen bespreken. Het is belangrijk dat deze vragen en signalen over mogelijke integriteitsschendingen gesteld worden en in vertrouwelijkheid besproken kunnen worden. De vertrouwenspersoon heeft namelijk ook een voorlichtende rol over integriteit.

In 2021 zijn er geen meldingen door medewerkers gedaan, maar wel gesprekken gevoerd met medewerkers over het thema integriteit met de vertrouwenspersonen Integriteit.

Als er sprake is van een redelijk vermoeden van gedrag (of het nalaten daarvan) dat in strijd is met de binnen de organisatie te volgen normen en waarden, moet dit zorgvuldig en via een transparante procedure worden onderzocht. Hiervoor is er een onderzoeksprotocol opgesteld, zijnde een interne procesbeschrijving over hoe te handelen bij een vermoeden van integriteitsschending binnen de gemeentelijke organisatie.

Deze Regeling melden vermoeden misstand is in 2021 aangevuld en gepubliceerd op overheid.nl (de 'wettenbank'). Ook op de gemeentelijke website is een verwijzing naar, en een korte uitleg over deze regeling opgenomen (onder 'Organisatie', 'Visie op personeel').

In het verslagjaar 2021 is in twee gevallen sprake geweest van integriteitsschending. In één geval is de arbeidsovereenkomst beëindigd en in het andere geval zijn formele schriftelijke berispingen uitgedeeld in combinatie met het toespreken van de betrokkenen door de clustermanager.

Onderzoek bureau Governance & Integrity
Eind 2020 is, op verzoek van het management, door het Bureau Governance & Integrity een start gemaakt met een systeemanalyse van het integriteitsbeleid van gemeente Arnhem (ambtelijke organisatie). Doel is het integriteitssysteem van gemeente Arnhem te versterken. Deze analyse bestaat uit twee fases: een deskreview, waarbij bestaande gedragscodes, beleidsstukken en procedures binnen de gemeentelijke organisatie worden beoordeeld. Aanvullend vinden een aantal gesprekken plaats om een vollediger beeld te krijgen hoe met integriteitsvraagstukken wordt omgegaan. Deze analyse wordt in het eerste kwartaal 2022 afgerond.

Aanpassing Regeling melden vermoeden misstand
Om een veilig werkklimaat te kunnen borgen is het van belang dat medewerkers die vermoeden dat er sprake is van een misstand binnen de organisatie, vertrouwelijk advies kunnen inwinnen en van hun vermoeden op een veilige en desgewenst volstrekt vertrouwelijke wijze melding kunnen doen.
De Wet Huis voor klokkenluiders (2016) verplicht werkgevers daarom om een procedure vast te stellen voor het omgaan met het melden van een vermoeden van een misstand binnen de organisatie.

Tijdens het debat op 24 februari 2021, over de gang van zaken rond het inclusiviteitsrapport, heeft de raad de motie 'De klokkenluiders horen luiden' (21M12) aangenomen. Met deze motie riep de raad het college op om de gemeentelijke Regeling melden vermoeden misstand ('Klokkenluidersregeling'), vastgesteld op 3 december 2019, op enige punten aan te vullen. Naar aanleiding van de motie is de regeling op enkele punten aangepast en vastgelegd in de procedure 'Regeling melden vermoeden misstand gemeente Arnhem 2020'.