In deze paragraaf gaan we, in aansluiting op de toelichting in deel 1 van deze jaarstukken, verder in op de financiële positie van de gemeente Arnhem. Allereerst volgt een samenvatting van de belangrijkste punten uit deze paragraaf. Aansluitend volgt een toelichting op:
- de uitkomsten van de financiële kengetallen;
- de uitgangspunten voor beleid;
- het risicoprofiel en het beschikbare weerstandsvermogen;
- de belangrijkste risico's.
Nadat deze paragraaf was opgesteld en het risicoprofiel was geactualiseerd zal naar verwachting de oorlog in Oekraïne nieuwe risico's met zich mee brengen.
Om op een eenvoudige manier uit te leggen hoe de gemeente naar haar financiële positie kijkt, gebruiken we de metafoor van een privépersoon, die, na afloop van het jaar, terugkijkt op zijn of haar eigen financiële positie: Waren mijn inkomsten en uitgaven in evenwicht? Moest ik mijn spaargelden aanspreken of kon ik extra sparen? Heb ik in de toekomst wat extra middelen achter de hand als mijn wasmachine kapot gaat? Als een privépersoon een goed en zeker inkomen heeft om zijn huur of hypotheek te betalen, verder geen grote schulden heeft en ook nog over een spaarsaldo beschikt, is de conclusie dat zijn of haar financiële positie robuust en solide is.
Zo is het ook bij gemeenten. Had het gemeentelijk huishoudboekje een tekort of een overschot? Heeft de gemeente na het jaar 2021 geen of weinig schulden en een redelijk goed gevulde ‘bankrekening’ (algemene reserve)? Waren de buffers voor risico’s hoger dan de risico’s die zich voor hebben gedaan? Waren de baten even hoog of hoger dan de lasten? Als het antwoord op al die vragen positief is dan staat de gemeente Arnhem er in financiële zin goed voor.
Door in samenhang te kijken naar een aantal kengetallen kunnen we beoordelen hoe robuust de financiële positie van een gemeente is. Dat is waar we in deze paragraaf bij stilstaan.
Het jaar 2021 stond in het teken van de onzekerheden over corona en startte met een langdurige lockdown. Aansluitend werden de maatregelen versoepeld, waarna aan het einde van het jaar weer extra maatregelen noodzakelijk waren. Om in 2021 de vinger goed aan de pols te houden voor de mogelijke impact van corona op de economie zijn de ramingen van het Centraal Plan Bureau (CPB) gevolgd. Rode draad in de publicaties van het CPB was dat de grootste onzekerheid steeds in de gevolgen van corona zat. Daarbij was steeds de vraag of er sprake zou zijn van contactbeperkende maatregelen of lockdowns. De voorspellende waarde van de CPB-ramingen is dan ook betrekkelijk gebreken.
Voor onze gemeente zijn de steunpakketten van het Rijk buitengewoon belangrijk geweest. Het Rijk heeft hierdoor de impact van corona op de financiële huishouding van de gemeente Arnhem beperkt gehouden. Dit maakte het mogelijk als gemeente in de stad bij te springen. Zonder deze steunmaatregelen was dit veel minder het geval geweest of hadden de eigen financiële buffers ingezet moeten worden. Daarmee is in 2021 een potentieel groot risico door rijksmaatregelen opgevangen.
Over het jaar 2021 is een positief saldo van inkomsten en uitgaven gerealiseerd en bedraagt het voordelig jaarresultaat € 21,3 mln na mutaties in de reserves. Ook over 2020 was er bij het opmaken van de jaarrekening een positief resultaat. Om die reden hebben we in 2021 de belangrijkste afwijkingen over 2020 ten opzichte van de begroting en het risicoprofiel geanalyseerd. Daaruit bleek dat de voordelen in de loop van het begrotingsjaar grotendeels waren ontstaan op posten waarop de inkomsten van het Rijk worden verantwoord. De informatie van het Rijk daarover kwam pas beschikbaar na de vaststelling van de Begroting en na de tweede tussenrapportage (Turap 2). Ook de positieve resultaten van het grondbedrijf droegen in 2020 bij aan een positief resultaat. In 2021 doet zich een vergelijkbaar beeld voor. In hoofdstuk 1 samenvatting financieel resultaat zijn de voornaamste oorzaken van het positief saldo voor 2021 benoemd.
Het financieel voordelig jaarresultaat heeft positief doorgewerkt op de drie niveaus van robuustheid aan de hand waarvan is te beoordelen hoe de gemeente er voor staat.
- De robuustheid van de begroting: De begroting 2021 was voldoende robuust. De baten waren hoger dan de lasten wat resulteerde in het voordelige jaarresultaat;
- De mate van robuustheid om risico's op te vangen: Het risicoprofiel is opnieuw geactualiseerd. Ook het beeld van de beschikbare weerstandscapaciteit is opnieuw bepaald. Bij het opstellen van de begroting werd voor 2021 uitgegaan van een weerstandsfactor van 1,0. De weerstandsfactor bij de jaarrekening is 1,9. Deze hogere weerstandsfactor ontstaat vooral doordat de beschikbare weerstandscapaciteit (de buffers voor risico’s) hoger is. Verderop in deze paragraaf wordt dit toegelicht. In 2021 hebben externe experts de wijze waarop het risicoprofiel van Arnhem en de wijze waarop dit tot stand komt wordt als robuust beoordeeld. Onder de uitgangspunten van beleid komen we hier op terug. Een belangrijke kanttekening hierbij is wel dat nieuwe risico's kunnen leiden tot een mogelijke daling van de weerstandsfactor. Daarbij kan gedacht worden aan risico's in relatie tot nieuwe grondexploitaties, zoals Kronenburg en de Spoorzone. Ook de verbouw van het Stadstheater kan risico's met zich mee brengen. In samenhang met de verdere besluitvorming over nieuwe grondexploitaties en het Stadstheater zal meer zicht ontstaan over de mate waarin hiervoor ook het risicoprofiel moet worden aangepast. Daarnaast kunnen economische ontwikkelingen en de gevolgen van de spanningen rond Oekraïne een negatief effect hebben op het risicoprofiel en de daaraan gekoppelde weerstandsfactor.
- De mate van robuustheid van de balans: Hierbij gaat het onder andere om de omvang van de schulden van de gemeente (netto schuldquote) en de verhouding tussen eigen en vreemd vermogen (solvabiliteit). De financiële kengetallen hebben zich in 2021 in positieve richting ontwikkeld. De uitkomsten van de financiële kengetallen worden verderop in deze paragraaf toegelicht.
Samenvattend is te zeggen dat de financiële positie van de gemeente in 2021 robuuster is geworden op basis van het beeld uit de drie niveaus van robuustheid.